Kategoria zabytków
Na fot. Kościół Wniebowzięcia NMP w Mokrsku Dolnym
Architektura od 1039 do 1200 roku
W kraju zniszczonym wewnętrzną rewoltą i czeskim najazdem podjęto imponujące dzieło odbudowy spalonych grodów, zrujnowanych palatiów i świątyń.
Cieszyn, Kościół śś. Mikołaja i Wacława, Rotunda Cieszyńska
Budowla centralna z apsydą od wschodu, zachodnim wejściem i zachodnią emporą. Zbudowana w XII wieku, ok. 1180 roku, z płaskich starannie dobranych ciosów wapiennych tworzących lico wewnętrzne i zewnętrzne w układzie opus emplectum. Pełniła funkcję kaplicy zamkowej i kościoła grodowego.
Czerwińsk nad Wisłą, Kościół Zwiastowania NMP
Opactwo kanoników regularnych w Czerwińsku, ufundowane zostało przed rokiem 1155. Fundatorem Czerwińska był biskup płocki Aleksander z Malonne. Z ostatnich badań archeologicznych wynika, że zasadnicze zręby kościoła wzniesione zostały już na początku II poł. XII wieku.
Giecz, Kościół św. Mikołaja
Wzniesiony pod koniec XII w. z kostki granitowej jest obiektem jednonawowym, z krótkim przęsłem prezbiterialnym zakończonym półkolistą apsydą.
Gniezno, Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, Katedra Gnieźnieńska
Obecnie gotycki, którego budowę rozpoczęto w 1343 a ukończono w roku 1512, kryje w swoich podziemiach relikty trzech poprzednich, murowanych budowli, dwóch przedromańskich i romańskiej katedry.
Inowłódz, Kościół św. Idziego
Świątynię według nowożytnej płyty inskrypcyjnej wybudowano w 1082 roku z fundacji Władysława Hermana, jednak w rzeczywistości pochodzi ona prawdopodobnie z XII w. (najpóźniej z 1138 roku) i jest fundacją Bolesława Krzywoustego.
Inowrocław, Kościół NMP
Największy w Polsce kościół jednonawowy, pomimo, że poddany na początku XX wieku gruntownej reromanizacji, stanowi jeden z symboli polskiego romanizmu.
Kazimierz Biskupi, Kościół św. Marcina
Romański, powstał w drugiej połowie XII w. z ciosów granitu i piaskowca. Pierwotny układ świątyni jednonawowej z prezbiterium zamkniętym apsydą zachowany w obrębie zewnętrznych murów, naruszyły jednak liczne przebudowy.
Kościelec (pow. kaliski), Kościół św. Wojciecha
Pierwotnie jednonawowy, zakończony półkolistą apsydą, murowany z ciosów granitu i piaskowca w 1 połowie XII wieku, stanowi prezbiterium obecnej świątyni.
Kościelec Kolski, Kościół św. Andrzeja
Wzniesiony w II połowie XII wieku z ciosów piaskowca, jako mała budowla jednonawowa, od wschodu zamknięta półkolistą apsydą i z emporą od zachodu. Stanowi prezbiterium dzisiejszego kościoła.
Kościelec Kujawski, Kościół św. Małgorzaty
Kościół został zbudowany ok. 1200 roku przez ród Awdańców. Była to jednonawowa, orientowana budowla, powstała z ciosów granitowych, z prostokątnym prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą i czworoboczną wieżą.
Kościelna Wieś, Kościół św. Wawrzyńca
Wzniesiony po roku 1180, być może nawet w połowie XIII wieku, z kostki granitowej jako budowla jednonawowa, z krótkim prezbiterium zakończonym półkolistą apsydą.
Kraków, Kościół św. Andrzeja
Kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła został zbudowany w XI w. poza murami ówczesnego miasta. Fundatorem był najprawdopodobniej wojewoda Sieciech.
Kraków, Kościół św. Salwatora
Obecna jednonawowa postać kościoła pochodzi z początku XVII wieku i jest wynikiem adaptacji części wschodniej kościoła romańskiego, murowanego z ciosów piaskowca i kostki wapiennej.
Kraków, Kościół św. Wojciecha
Kościół św. Wojciecha jest jedną z najstarszych świątyń krakowskich. Pomimo wielu ingerencji w jego wygląd, w podstawowej strukturze jest założeniem romańskim.
Kraków-Tyniec, Zespół klasztorny benedyktynów
Istniejący obecnie na tynieckim wzgórzu kompleks klasztorny złożony z kościoła i usytuowanych po jego południowej stronie zabudowań składających się z pięciu dwukondygnacyjnych skrzydeł otaczających dwa wirydarze z dodatkowym skrzydłem południowym i murami obronnymi, w niczym nie przypomina skromnych, pierwotnych założeń romańskiego opactwa.
Kraków-Wzgórze Wawelskie, Kościół śś. Stanisława i Wacława, Katedra Wawelska
Obecna budowla jest trzecią kolejną, istniejącą w obrębie jej murów zewnętrznych. Pierwszą była tzw. katedra przedromańska wzniesiona niedługo po ustanowieniu w 1000 roku biskupstwa krakowskiego.
Krobia, Kościół św. Idziego
Wzniesiony na przełomie XI i XII wieku z kamieni granitowych z grubsza tylko ociosanych, w technice opus emplectum, z użyciem ciosów piaskowcowych na narożach. Jednonawowy z prezbiterium o nieznanym zakończeniu i o nieznanym również zakończeni partii zachodniej, w której być może istniała empora.
Kruszwica, Kościół śś. Piotra i Pawła
Zbudowany w latach 1120-1140 jest trójnawową, filarową bazyliką wzniesioną na planie krzyża łacińskiego z ciosów granitowych i piaskowcowych.
Lubiń, Zespół klasztorny benedyktynów
Złożony z kościoła pw. Narodzenia NMP i klasztoru usytuowanego po jego stronie północnej. Romański kościół opactwa murowany w technice opus emplectum z ciosanych głazów narzutowych różnej wielkości z elementami konstrukcyjnymi z piaskowca dolnośląskiego, realizowany był w dwóch fazach.
Mogilno, Zespół klasztorny benedyktynów
Mogilno jest jedną z najstarszych osad wczesnośredniowiecznej Polski. Gród Polan istniał tu już na przełomie VIII i IX w. Pobenedyktyński zespół klasztorny złożony jest z kościoła obecnie pw. św. Jana Apostoła oraz usytuowanego po jego południowej stronie trójskrzydłowego klasztoru. Ufundowany został przez Kazimierza Odnowiciela w II połowie XI wieku.
Opatów, Kościół św. Marcina
Wzniesiony z ciosów piaskowca w XII wieku jako trójnawowa bazylika z transeptem, dwoma wieżami od zachodu mieszczącymi emporę i trzema apsydami od wschodu.
Płock, Kościół NMP, Katedra Płocka
Obecnie jest w całości budowlą renesansową. Powstała na fundamentach drugiej, romańskiej budowli w tym miejscu, z zachowaniem wymiarów i struktury przestrzennej poprzedniczki oraz wykorzystaniem części kamiennego materiału rozbiórkowego.
Poznań, Kościół śś. Piotra i Pawła, Katedra Poznańska
Zbudowany w obrębie dawnych wałów podgrodzia, obecny jest budowlą gotycką wzniesioną w XIV i XV wieku, trzecim na tym miejscu i zawiera w sobie znaczące relikty kościoła przedromańskiego i romańskiego.
Prandocin, Kościół św. Jana Chrzciciela
Wzniesiony w I. ćw. XII wieku, z fundacji rodu Odrowążów. Pierwotnie składał się z prostokątnej nawy, do której od wschodu przylegało niewielkie prezbiterium zakończone półkolistą apsydą i pełnił funkcję obronną.
Ruda, Kościół św. Wojciecha
Wzniesiony w związku z funkcjonującą w Rudzie kasztelanią na początku XII wieku z ciosów piaskowca i rudy bagiennej, jako budowla jednonawowa, o nieznanym rozwiązaniu partii wschodniej i z emporą od zachodu.
Siewierz, Kościół św. Jana Chrzciciela
Zbudowany na przełomie XI i XII wieku, należy do grupy jednoprzestrzennych kościołów emporowych budowanych w ośrodkach władzy kasztelańskiej. Orientowany, jednonawowy, z emporą zachodnią, zamknięty od wschodu apsydą. Wykonany z ciosów lokalnie występującego piaskowca. Wzniesiony jako budowla obronna o grubych murach i wysoko podniesionych, wąskich oknach.
Stara Zagość, Kościół św. Jana Chrzciciela
Wzniesiony przez joannitów pod koniec XII wieku z ciosów wapiennych, jako budowla jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium. Układ ten znacząco zmieniły liczne przebudowy.
Stary Żagań, Kościół NMP Królowej Polski
Wzniesiony w poł. XII wieku z kamienia łamanego. Z pierwotnej budowli zachowane mury obwodowe. Wcześniej pw. św. Wincentego.
Strzelno, Kościół św. Prokopa
Budowla orientowana z nawą na planie koła. Wg Długosza konsekrowana w roku 1133, badania archeologiczne wskazują jednak na drugie dziesięciolecie XIII w. jako czas ukończenia budowy.
Strzelno, Kościół Świętej Trójcy
Wchodzi w skład zespołu poklasztornego norbertanek wraz z rotundą św. Prokopa oraz położonymi na północ od niego barokowymi obecnie zabudowaniami poklasztornymi, kryjącymi relikty wcześniejszych - gotyckich a być może i romańskich.
Tropie, Kościół śś. Świerada i Benedykta
Świątynia XII wieczna, wzniesiona z ciosów piaskowca, orientowana, pierwotnie jednonawowa z prezbiterium zamkniętym prosto. Jeszcze w XIII wieku do północnej ściany prezbiterium dobudowano zakrystię.
Trzemeszno, Kościół Wniebowzięcia NMP
Pierwotny powstał w II połowie XII wieku jako niewielka trójnawowa bazylika z prezbiterium zamkniętym apsydą i dwoma kaplicami na rzucie kwadratu po bokach oraz czworoboczną, masywną wieżą z emporą od strony zachodniej.
Tum, Kościół NMP
Sztandarowy przykład architektury romańskiej w Polsce. Zbudowany w miejscu istniejącego tu wcześniej opactwa benedyktynów z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Miał z założenia, oprócz funkcji religijnych, charakter obronnej twierdzy.
Wiślica, Kościół NMP, Kolegiata Wiślicka
Obecnie gotycki, w swoich podziemiach kryje pozostałości dwóch kościołów romańskich. Z kościoła pierwszego pochodzi słynna, tzw. płyta orantów a wewnątrz obecnej budowli znajduje się późnoromańska rzeźba Madonny z Dzieciątkiem.
Wrocław, Kościół św. Jana Chrzciciela, Katedra Wrocławska
Najwcześniej zasiedlonymi terenami Wrocławia były Ostrów Tumski i Wyspa Piaskowa. Wrocławska katedra położona jest na Ostrowie Tumskim, obecnie to budowla gotycka, powstała w miejscu czterech wcześniejszych murowanych, w tym dwóch romańskich.
Wrocław, Kościół św. Marii Magdaleny
Obecną gotycką budowlę poprzedziły dwie wcześniejsze, w tym jedna w stylu romańskim. Kościół ten jednak znajduje się w tym zestawieniu nie dzięki tej proweniencji, ale poprzez wtórnie umieszczony w XVI wieku w jego fasadzie południowej Portal Ołbiński, najwybitniejszy zachowany element architektoniczny polskiej sztuki romańskiej.
Żarnów, Kościół św. Mikołaja
Wzniesiony w połowie XII wieku z ciosów piaskowca, jako budowla jednonawowa bez prezbiterium, z nawą zakończoną apsydą od wschodu i emporą od zachodu oraz z wyodrębnioną wieżą zachodnią mieszczącą schody na emporę.