Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Obecnie gotycki, w swoich podziemiach kryje pozostałości dwóch kościołów romańskich. Z kościoła pierwszego pochodzi słynna, tzw. płyta orantów a wewnątrz obecnej budowli znajduje się późnoromańska rzeźba Madonny z Dzieciątkiem.

Pierwszy kościół romański powstał w tym miejscu w połowie XII wieku i był założeniem jednonawowym z wydzielonym prezbiterium zamkniętym apsydą, z zachodnią emporą i sklepioną krzyżowo żebrowo na czterech kolumnach kryptą pod prezbiterium. Wymurowano go z ciosów piaskowca, posiada fragmenty murów w wątku opus spicatum, w partiach naziemnych stosowano już wątek opus emplectum. Z tego kościoła zachowały się relikty apsydy i krypty z trzema bazami kolumn, skrywającej słynną płytę orantów, unikatowy w skali światowej zabytek sztuki romańskiej z lat około 1175-1177.

Płyta orantów jest to posadzka o wymiarach 4,1 × 2,5 metra, z rytymi przedstawieniami figuralnymi, odkryta w 1959 roku. Wykonano ją z jastrychu (gipsowej masy, twardniejącej po wylaniu), zdobiąc rytami, wypełnionymi następnie masą gipsową, zabarwioną na czarno. W rezultacie otrzymano czarny rysunek na jasnym tle, przypominający efekt niello.

Płyta składa się z dwóch pól z przedstawieniami figuralnymi oraz bordiury, która oddziela pola i otacza całość. W lewym pasie bordiury znajdują się wyobrażenia lwa, centaura, smoka i bazyliszka, w górnym, u stóp ołtarza - dwa lwy przy drzewie życia. Pozostałe pasy bordiury wypełnia dekoracja roślinna (plecionka, wić) i roślinno-zwierzęca (dodatkowo przedstawienie smoka).

W górnym polu, które znajdowało się bliżej ołtarza, znajduje się przedstawienie duchownego, stojącego między mężczyzną z brodą i chłopcem. W dolnym ukazany jest mężczyzna z brodą pomiędzy kobietą w czepcu i młodzieńcem. Wszystkie postacie mają głowy podniesione do góry oraz uniesione ręce w geście modlitewnym - są interpretowane jako oranci. Nad postaciami z górnego pola zachował się fragment łacińskiego napisu, tłumaczonego jako: "Ci chcą być podeptani, aby mogli być wzniesieni do gwiazd".

Z pierwszego kościoła zachowało się też wiele detali architektonicznych, z motywami roślinnymi i zwierzęcymi. To m.in. relief z dwoma gryfami podtrzymującymi krzyż, który był zapewne głównym motywem tympanonu i płytki z wyobrażeniem zwierząt stanowiące element fryzu arkadowego. Z budowli dwunastowiecznej w lapidarium zobaczyć też można płytę nagrobną z płaskorzeźbioną postacią mężczyzny w krótkiej tunice oraz relief z głową lwa ponad głową mężczyzny w spiczastej, żydowskiej czapce a także drobne elementy ozdobnych kolumnowych głowic. Niewiadomego pochodzenia jest natomiast romańskie ościeże okienne, wtórnie wmurowane w północną ścianę obecnej budowli.

Drugi kościół romański powstał w I ćw. XIII wieku. Był trójnawową bazyliką bez transeptu, z prosto zamkniętym prezbiterium i dwuwieżową fasadą. Z budowli tej zachował się fragment fundamentu prezbiterium, kilka płytek posadzkowych "in situ" oraz do dziś nie przebadane i znajdujące się poza rezerwatem archeologicznym relikty wież zachodnich, które zawaliły się w roku 1923.

Materiał rozbiórkowy z drugiego kościoła romańskiego posłużył do wzniesienia fundamentów i przyziemia obecnego kościoła gotyckiego, wykorzystano też niewielkie fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej i zachowano istniejący zachodni masyw wieżowy. Kosciół rozpoczęto budować w 1350 roku z fundacji Kazimierza Wielkiego, kończąc prace w roku 1382.

We wnętrzu kolegiaty znajduje się, umieszczona w półkolistej apsydzie prezbiterium, stanowiąc element ołtarza głównego, późnoromańska płaskorzeźba Madonny z Dzieciątkiem nazywanej też Madonną Łokietkową.

Wykuta została wraz z płytą z monolitowego bloku wapienia, pochodzącego z kamieniołomu w pobliskim Wiślicy Wełczu. Przedstawia ułożoną frontalnie postać Matki Bożej, ubranej w suknię i płaszcz, z Dzieciątkiem na lewym ramieniu, unoszącym prawą rękę w geście błogosławieństwa.

Dzieło datowane jest lata 1260-1270, powstało w Polsce pod znaczącym jednak wpływem warsztatów turyńsko-frankońskich (Bamberg, Naumburg) i bez wątpienia posiada cechy stylowe pogranicza epok.

Pozostałością romanizmu jest jej wykonanie w technice wysokiego reliefu, frontalne ułożenie postaci i widoczna płaskości formy. Romańskie jest także ujęcie niektórych szczegółów jak gest błogosławiącego Chrystusa i plastyczny sposób oddania tego ruchu. W rzeźbie wschodnioniemieckiej i czeskiej pierwszej połowy XIII w. uniesiona dłoń Dzieciątka nie odrywa się wciąż jeszcze od bryły posągu. Z plastyką przemijającej epoki, łączy rzeźbę też równoległe, drobne fałdowanie ściśniętej paskiem sukni. Rysem wiążącym Madonnę wiślicką z plastyką monumentalną wielkich warsztatów działających na północ od Alp jest wreszcie jej uśmiech, typowy dla XIII wieku środek ożywiania ludzkiej twarzy.

Kościół NMP znajduje w centrum Wiślicy, tuż przy rynku, górując swoją sylwetką nad zabytkową zabudową miasta.

Informacje praktyczne