Kategoria zabytków
Na fot. Kościół św. Salwatora w Krakowie
Architektura późnoromańska
Powstająca od początku XIII wieku architektura sprostać musiała nowym funkcjom, wynikającym z postępujących procesów społecznych i gospodarczych.
Banie, Kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych
Zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku z regularnych ciosów granitowych w technice opus emplectum.
Biały Kościół, Kościół NMP
Wzniesiony ok. połowy XIII wieku z łamanego granitu i obrobionych ciosów kamiennych był pierwotnie budowlą jednonawową z wydzielonym, prosto zamkniętym prezbiterium i prostokątną wieżą nad zachodnią częścią nawy mieszczącą emporę. Pierwszy raz wzmiankowany w 1264 r.
Dziekanowice, Kościoł śś. Marii Magdaleny i Mikołaja
Wzniesiony na początku XIII wieku z ciosów piaskowca, jako niewielka jednonawowa budowla z prosto zamkniętym prezbiterium.
Gardno, Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
Wzniesiony przed rokiem 1242 z kwadr granitowych jako budowla jednonawowa, z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą. Zachowany pierwotny układ i bryła świątyni.
Giebło, Kościół św. Jakuba
Jest budowlą, której tylko 3 lat zabrakło do bezdyskusyjnego miana jednej z pereł polskiego romanizmu. Wzniesiony pod koniec I poł. XIII wieku, przetrwał liczne zawieruchy w niezmienionym praktycznie stanie aż do roku 1911, kiedy to z inicjatywy miejscowego proboszcza i wbrew apelowi zamieszczonemu w sprawozdaniu ówczesnej Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce dokonano jego gruntownej przebudowy.
Gościszów, Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej
Wzniesiony w II ćw. XIII wieku ze starannie dopasowanych ciosów piaskowca, jako budowla jednonawowa z prezbiterium zamkniętym wieloboczną apsydą.
Goźlice, Kościół Wniebowzięcia NMP
Wzniesiony przed połową XIII wieku z ciosów piaskowca, jako budowla jednonawowa z prezbiterium o nieznanym zakończeniu i z emporą w części zachodniej.
Imielno, Kościół św. Mikołaja
Wzniesiony ok. 1224 r. w kręgu oddziaływań architektury cysterskiej z kamiennych ciosów wapienia pińczowskiego.
Kałków, Kościół Narodzenia NMP i św. Jerzego
Orientowany, zbudowany z cegły w układzie wendyjskim, na planie krzyża równoramiennego, z wieżą nad nawą, transeptem i prezbiterium, flankowanym przez dwa aneksy. Datowany na połowę XIII wieku, wg legendy przypisywany templariuszom.
Kamień Pomorski, Kościół św. Jana Chrzciciela
Kościół ceglany z partiami murów z granitowych kwadr, niejednolity stylowo. Ufundowany przez księcia pomorskiego Kazimierza I w roku 1176 kiedy to z Wolina przeniesiono do Kamienia stolicę biskupią.
Kościelec Proszowicki, Kościół św. Wojciecha
Zbudowany w I połowie XIII wieku z fundacji biskupa krakowskiego Wisława z Kościelca. Ze względu na swoją okazałość jest kościołem niezwykłym jak na świątynię wiejską.
Kościelniki Średnie, Kościół NMP
Budowla orientowana, jednonawowa z kwadratowym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą. Zbudowany w I poł XIII wieku z łamanego kamienia. Niesklepiony.
Kotłów, Kościół Narodzenia NMP
Wzniesiony na początku XIII wieku z dokładnie obrobionych ciosów granitowych, jako duża budowla jednonawowa, z jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą.
Kraków, Kościół św. Augustyna
Obecna budowla zawiera znaczne pozostałości drugiego romańskiego kościoła w tym miejscu. Pierwszy powstał w II poł. wieku XII i w roku 1241 został całkowicie zniszczony przez Tatarów. Z tego kościoła zachował się w podziemiach dość duży fragment muru w wątku grand appareil.
Krzyworzeka, Kościół świętych Piotra i Pawła
Kościół jest budowlą jednonawową z prosto zamkniętym prezbiterium i piętrową zakrystią od północy, wzniesioną z kamienia łamanego ok. roku 1264. Obecnie otynkowany, zachował swój pierwotny układ przestrzenny. Obok kościoła datowana na ten sam okres dzwonnica, na planie kwadratu.
Legnica, Zamek Piastowski
Pierwszy murowany zamek w Legnicy wzniesiony został w czasach księcia Henryka Brodatego, a przed rokiem 1240 istniały już wszystkie zachowane do dziś niekiedy w formie reliktów, jego romańskie budowle.
Lubiń, Kościół św. Leonarda
Budowla jednonawowa, z wydzielonym prezbiterium zamkniętym półkolista apsydą. Wzniesiona przez benedyktynów z sąsiedniego opactwa jako kościół parafialny na początku XIII wieku.
Lublin, Donżon Zamku Lubelskiego
Wzniesiony najpewniej w II połowie XIII wieku jako kamienno-ceglana wieża na planie koła podzielona kondygnacjami, z klatką schodową wewnątrz grubości muru.
Mieronice, Kościół św. Jakuba
Obecny kościół pw. św. Jakuba posiada wzniesione ok. roku 1250 prezbiterium, murowane z cegły, w dolnej partii w układzie trzy wozówki na przemian z główką, w górnej w układzie wendyjskim. Wcześniejsza drewniana nawa została w wieku XV zastąpiona obecną murowaną.
Mokrsko Dolne, Kościół Wniebowzięcia NMP
Prezbiterium obecnego kościoła stanowi nawa niewielkiej świątyni romańskiej z I połowy XIII wieku.
Pogwizdów, Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
Wzniesiony w 4 ćw. XIII wieku z kamienia łamanego z piaskowcowymi ciosami w narożach i wykonanym z piaskowca detalem architektonicznym, jako budowla jednonawowa z emporą i wieżą w części zachodniej, z dwuprzęsłowym, prosto zamkniętym prezbiterium oraz zakrystią po stronie północnej.
Poznań, Kościół św. Jana Jerozolimskiego
Wzniesiony w poł. XIII wieku z cegły w układzie wedyjskim, jako budowla jednonawowa o dwóch przęsłach z prosto zamkniętym jednoprzęsłowym prezbiterium.
Proszków, Kościół św. Anny
Wzniesiony w 1. poł. XIII wieku z łupanych kamieni polnych jako bezwieżowa, orientowana budowla jednonawowa, z prezbiterium zakończonym apsydą. Zachowany w pierwotnym kształcie bez większych zmian. Klasyczny przykład wiejskiego kościółka romańskiego na tamtym obszarze.
Raciborowice Górne, Kościół św. Michała
Zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku z kamienia łamanego jako budowla jednonawowa z kwadratowym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą.
Rokicie, Kościół św. Małgorzaty
Wzniesiony około połowy XIII wieku z cegły częściowo w układzie wendyjskim, jako budowla jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium i z wieżą zachodnią.
Rurka, Kaplica templariuszy
Poświęcona w 1248 roku kaplica templariuszy jest małą jednonawową budowlą, z wyodrębnionym, prosto zamkniętym prezbiterium. Ściany kościoła wzniesiono z dokładnie obrobionych ciosów granitowych, układanych w regularne warstwy.
Stare Miasto, Kościół śś. Piotra i Pawła
Wzniesiony w I poł. XIII wieku, z dużych ciosów piaskowca jako budowla jednonawowa, z prosto zamkniętym prezbiterium, o ścianach podpartych szkarpami. Ta romańska świątynia stanowi obecnie wschodnią kaplicę wzniesionego w 1907 r. kościoła neoromańskiego.
Stary Zamek, Kościół św. Stanisława
Wzniesiony w 3 ćw. XIII wieku z kamienia łamanego jako budowla jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium i zakrystią od północy. Zachowany pierwotny układ przestrzenny ze ścianami w pełnej właściwie wysokości, późniejsze są wieża zachodnia i kruchta południowa.
Stronia, Kościół Narodzenia NMP
Wzniesiony w poł. XIII wieku z granitowych kamieni narzutowych jako budowla centralna, złożona z kolistej nawy o średnicy wewnętrznej 9.5 m i podkowiastej apsydy od wschodu.
Strońsko, Kościół św. Urszuli
Wzniesiony w 1 poł. XIII w. z cegły w układzie wedyjskim, jako budowla jednonawowa z krótkim jednoprzęsłowym prezbiterium zakończonym półkolistą apsydą a od zachodu z masywem wieżowym.
Strzelin, Kościół św. Gotarda
Wzniesiony na początku XIII wieku z ciosów granitu strzelińskiego jako niewielka budowla centralna z nawą o średnicy ok. 6 m i niezachowaną apsydą o średnicy 3.5 m od strony wschodniej.
Sulisławice, Kościół Narodzenia NMP
Wzniesiony w I połowie XIII wieku jako budowla jednonawowa o nieznanym rozwiązaniu części wschodniej. Dziś jest ona zachodnią częścią świątyni powstałej ok. 1600 roku.
Szprotawa-Iława, Kościół św. Andrzeja
Wzniesiony w I poł. XIII wieku z cegły w układzie wendyjskim jako budowla jednonawowa z prezbiterium zakończonym półkolistą apsydą.
Środa Śląska, Kościół Narodzenia NMP
W początkach XII w. w pobliżu Środy Śląskiej powstał z fundacji księcia Henryka Brodatego szpital i przytułek dla trędowatych. By umożliwić mieszkańcom przytułku korzystanie z posług religijnych wzniesiono tu w latach 1221-1232 tę niewielką świątynię.
Świerzawa, Kościół śś. Jana i Katarzyny
Wzniesiony w I poł. XIII wieku z kamienia łamanego, z piaskowcowymi narożnikami i detalem architektonicznym, jako duża, bezwieżowa budowla jednonawowa z prezbiterium zamkniętym półkolistą apsyda i z zakrystią od północy przy prezbiterium.
Tarczek, Kościół św. Idziego
Zbudowany w 2 ćw. XIII wieku z ciosów piaskowca jako budowla jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium i z emporą w części zachodniej, o czym świadczy zachowany od zachodu w ścianie południowej wspornik.
Tymowa, Kościół Matki Bożej Królowej Świata
Wzniesiony w II połowie XIII wieku z cegły w układzie wendyjskim a w dolnych partiach z kamienia, jako duża budowla jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium.
Tyniec nad Ślęzą, Kościół św. Michała Archanioła
Wzniesiony prawdopodobnie w dwóch etapach, jako budowla złożona z nawy (część wcześniejsza, 4 ćw. XII wieku, z kamienia łamanego) i dwuprzęsłowego, zamkniętego pięciobocznie prezbiterium (część późniejsza, 2 ćw. XIII wieku, z cegły w wątku wendyjskim i gotyckim).
Wierzbna, Kościół Wniebowzięcia NMP
Wzniesiony ok. 1230 r. z dokładnie obrobionych ciosów granitu, jako budowla jednonawowa z prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą i z dwuwieżową fasadą od zachodu. Zachowany w praktycznie niezmieniony stanie z wyjątkiem części ściany północnej. Pełni obecnie funkcję kaplicy, empory organowej i zakrystii barokowego kościoła dostawionego od północy i stanowiącego kiedyś część kompleksu cysterskiego.
Wleń, Relikty zespołu zamkowego
Jeden z najstarszych zamków w Polsce, od poł. XVII w. w stanie trwałej ruiny. W okresie powszechnie uznawanym za romański tj. od 2 poł. XII do poł. XIII wieku powstały dom mieszkalny, kaplica i jako pierwszy, sześciokątny donżon na południowym krańcu zabudowy.
Włostów, Kościół św. Jana Chrzciciela
Wzniesiony w połowie XIII wieku z łamanego piaskowca, jednonawowy z prosto zamkniętym prezbiterium o ścianie szczytowej wzmocnionej przyporami.
Wrocław, Kościół św. Idziego
Wzniesiony z cegły w układzie wendyjskim ok. 1242 roku, składa się prostokątnej nawy i węższego prezbiterium zakończonego trójboczną apsydą. Jest najstarszym w pełni zachowanym zarówno jeśli chodzi o układ przestrzenny jak i bryłę budynkiem Wrocławia.
Wysocice, Kościół św. Mikołaja
Zbudowany w I połowie XIII w. z ciosów wapiennych z detalem architektoniczno rzeźbiarskim wykonanym w piaskowcu. Kościół senioralny rodu Odrowążów. Do naszych czasów zachował się w niemal niezmienionej, romańskiej formie.
Złotoryja, Kościół Narodzenia NMP
Wzniesiony z cegły w układzie wendyjskim i ciosów piaskowca, w swojej części wschodniej obejmującej prezbiterium i transept w latach 1212-1241 i ta część, z wyjątkiem półkolistych apsyd zamykających od wschodu prezbiterium i ramiona transeptu, zachowała się w stanie praktycznie niezmienionym, w obrębie dzisiejszej budowli.