Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Wzniesiony w I poł. XIII wieku z kamienia łamanego, z piaskowcowymi narożnikami i detalem architektonicznym, jako duża, bezwieżowa budowla jednonawowa z prezbiterium zamkniętym półkolistą apsyda i z zakrystią od północy przy prezbiterium.

Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny łącznie z zakrystią i w zaskakującym dobrym stanie wystrój kamieniarski. Bryłę zniekształciło właściwie dobudowanie tylko jednego elementu, ale za to absolutnie dominującego, potężnej wieży w roku 1507. Podwyższono też koronę murów a nieco później kościół zyskał przybudówkę przy ścianie południowej.

Oryginalne sklepienia: konchowe i krzyżowo żebrowe przykrywają odpowiedni apsydę i prezbiterium. Nawa, tak jak obecnie, zawsze kryta była stropem drewnianym.

Pierwotny jest łuk tęczowy, kamienny ołtarz i sakramentarium tuż za nim po lewej stronie.

Kościół zachował wiele pierwotnych okien w nawie (po zniszczeniach przebudowano jedynie dwa w ścianie południowej) i wszystkie trzy w apsydzie z kolumienkami, bogato, obustronnie dekorowane.

Oryginalne są także wszystkie cztery portale, dwa południowe, w tym jeden zamurowany i północny z prezbiterium do zakrystii, ale najciekawszy jest zachodni, schowany w kruchcie wieżowej. Ma konstrukcję uskokową, z trzema parami kolumn i tympanonem o dekoracji ornamentalnej.

W apsydzie zachowały się fragmenty drugiej romańskiej polichromii (pierwsza z 1 połowy XIII w. została zniszczona przez budową okien apsydy) pochodzącej z 2 poł. XIII w. Odkryte w 1977 roku pod warstwami tynku posiadają tematykę związaną symboliką życia, przedstawiając rośliny oraz takie zwierzęta jak bocian, żyrafa czy ryby. Badane i konserwowane przez ekipę z ASP w Krakowie w latach 1976-2001 (!).

Podobnie unikatowe są XIV-wieczne gotyckie freski zdobiące północną ścianę nawy, które przedstawiają legendę św. Katarzyny Aleksandryjskiej. W północnej części prezbiterium znajduje się też oryginalna gotycka polichromia ze sceną Ukrzyżowania.

Uwagę zwraca także romańska płyta nagrobna z dobrze zachowanym reliefem krzyża, romańska chrzcielnica, oraz rysunki na ścianie północnej prezbiterium, po prawej stronie obecnego miejsca usytuowania chrzcielnicy.

Kościół jest znakomitym przykładem prawie niezmienionej w swej bryle świątyni późnoromańskiej. W źródłach pisanych pierwszy raz występuje w 1268 r. Jego duże rozmiary: prezbiterium 8,5 m x 8,5 m, nawa 17,5 m x 11,5 m powodowały, że mógł pomieścić w swoim wnętrzu ponad 1000 wiernych i służył okolicznym wsiom jeszcze przed lokacją miasta Świerzawa, jako kościół parafialny aż do 1391 roku. Wcześniej zyskał jeszcze w XIV w. za patronkę św. Katarzynę Aleksandryjską, po zniszczonej kaplicy w Sędziszowej, znajdującej się przy drodze do Sokołowca.

W roku 1428 zniszczony częściowo przez Husytów, otoczony został murem o symbolicznych raczej funkcjach obronnych. Po utracie znaczenia, w XV wieku pełnił funkcję kościoła filialnego, a w roku 1713 stał się kościołem cmentarnym, którym pozostał aż do końca II wojny światowej.

Po wojnie niszczał, w latach 50-tych, wywieziono część jego wyposażenia (m. in. gotycki ołtarz z 1498 r., obecnie znajduje się w kościele św. Marcina w Poznaniu). W czasie prac konserwatorskich dokonano transferu niektórych malowideł, które obecnie eksponowane są w Muzeum Regionalnym w Jaworze, oraz w Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jeszcze w okresie przedwojennym przewieziono do konserwacji do Berlina obraz na desce pn. Tron Łaski ucznia Mistrza z Koszatek (sprzed 1350 r.), znajdujący się obecnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Obecnie nie pełni funkcji sakralnych, a ślimaczące się badania i remonty nie pozwalają wykorzystać turystycznego potencjału jaki posiada, będąc jednym z najciekawszych i najlepiej zachowanych romańskich obiektów w Polsce.

Położony przy wjeździe do miasta Świerzawa od strony Złotoryi, na pograniczu Świerzawy i Sędziszowej, dlatego też w literaturze umiejscawiany niekiedy w Sędziszowej, otoczony murem.

Informacje praktyczne