Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Obecna budowla jest trzecią kolejną, istniejącą w obrębie jej murów zewnętrznych. Pierwszą była tzw. katedra przedromańska wzniesiona niedługo po ustanowieniu w 1000 roku biskupstwa krakowskiego.

Powstała bezpośrednio na skale z fundamentami oraz zapewne i murami wykonanymi techniką opus incertum. W wyniku prac badawczych odnaleziono kilka jej reliktów, jak narożnik północno - wschodni w krypcie pod kaplicą Zebrzydowskich, mur apsydy pod północną częścią obecnego ambitu, mur pod północnym ramieniem obecnego transeptu, mur w południowej ścianie krypty pod południową ścianą ambitu oraz narożnik w krypcie pod wschodnią ścianą ambitu.

Katedra przedromańska była trójnawową bazyliką transeptową o 21 metrowej szerokości korpusu nawowego. Powszechnie przyjmuje się obecnie, że do wyposażenia tej budowli należały trzy płyty o dekoracji plecionkowej, jedna o wymiarach 74x74 cm wtórnie wmurowana w ścianę zakrystii kaplicy biskupa Maciejowskiego (mogła pełnić funkcję w przegrodzie oddzielającej chór od nawy lub służyć jako antependium któregoś z ołtarzy katedry być może głównego), dwie natomiast odnalezione w Kaplicy Świętokrzyskiej i przechowywane w Muzeum Katedralnym. Płyty te wg przeprowadzonych badań porównawczych zdradzają wpływy sztuki karolińsko-włoskiej i mogą być datowane na początek XI w.

Katedra przedromańska została rozebrana, i z dużym udziałem jej budulca na przełomie XI i XII wieku powstała katedra romańska, której początki budowy łączy się z panowaniem księcia Władysława Hermana. Nową świątynię konsekrowano w 1142 roku. Była ona murowaną z wapienia i piaskowca trójnawową bazyliką, zapewne z emporami ponad nawami bocznymi i dziedzińcem atrialnym przed fasadą zachodnią. Od wschodu i zachodu wznosiły się prostokątne chóry zamknięte półkolistymi apsydami, a pod nimi mieściły się krypty. Od strony zachodniej wznosiły się dwie kwadratowe wieże.

Do dzisiaj zachowały się znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda będąca trójnawowa halą o sklepieniach krzyżowych z gurtami, krypta wschodnia, dolna część wieży południowej i przyziemie wieży północnej oraz fragmentów muru w południowej części nawy. Najciekawszym zachowanym elementem rzeźbiarskim tej katedry jest wtórnie użyty w ościeżu wejścia do przedsionku krypty św. Leonarda prawy narożnik nadproża z reliefem przedstawiającym skrzydlatego smoka. Zachowały się też fragmenty posadzki w krupcie św. Leonarda, która stanowi jedno z najlepiej zachowanych pomieszczeń romańskich w Polsce.

Relikty te w znacznej części znajdują się na terenie ekspozycji "Groby Królewskie".

Katedra krakowska stanowiła centrum czci kanonizowanego w 1253 roku św. Stanisława, biskupa krakowskiego a od koronacji Władysława Łokietka (20 stycznia 1320 roku) także miejsce koronacji władców Polski.

Romańska katedra, nadwyrężona przez czas i pożar w 1305 roku przestawała odpowiadać godności głównego kościoła diecezji krakowskiej i dlatego biskup Jan Muskata podjął próbę budowy nowej świątyni, zakończoną jednak na etapie założenia fundamentów wielobocznie zamkniętego gotyckiego prezbiterium. Natomiast zachowaną prawie bez zmian do dnia dzisiejszego budowlę gotycką, wzniesiono etapami od roku 1320 do 1346 (prezbiterium z obejściem) oraz od 1346 do 1364 (korpus nawowy). Konsekracji świątyni dokonano 28 marca 1364 roku. Ma ona kształt trójnawowej bazyliki z transeptem oraz prostokątnie zamkniętym prezbiterium z ambitem.

Informacje praktyczne