Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Istniejący obecnie na tynieckim wzgórzu kompleks klasztorny złożony z kościoła i usytuowanych po jego południowej stronie zabudowań składających się z pięciu dwukondygnacyjnych skrzydeł otaczających dwa wirydarze z dodatkowym skrzydłem południowym i murami obronnymi, w niczym nie przypomina skromnych, pierwotnych założeń romańskiego opactwa.

Budowę klasztoru benedyktynów rozpoczęto od kościoła, który wzniesiono w ciągu 2 poł. XI w. na wapiennych fundamentach. Mury wykonano z kostki wapiennej i z ciosów piaskowca spojonych wapienno-piaskową zaprawą, z piaskowca wykonano również detale i elementy architektoniczne jak portale, łuki, arkady, kolumny i filary.

Pierwsza świątynia była niedużą, długą na 14 m i szeroką na 12 m orientowaną, beztranseptową, trójnawową bazyliką, od wschodu zamkniętą trzema apsydami, których szerokość odpowiadała szerokości naw. Apsydę główną poprzedzało jednoprzęsłowe prezbiterium. Pod posadzką kościoła zachowały się fundamenty i relikty przyziemia kościoła romańskiego, które można okazjonalnie zwiedzić.

Nie jest znane zakończenie zachodnie kościoła. Posiadało jedną lub dwie wieże, na co wskazują zachowane dwie głowice młotowe z otworów przezroczowych. Portal główny znajdował się w fasadzie zachodniej na osi budowli. Z nim związana jest odnaleziona na terenie opactwa a obecnie w klasztornym muzeum, uszkodzona rzeźba lwa.

Trzy nawy podzielono parami filarów na pięć przęseł a ostatnie zachodnie przęsło wsparto dodatkowo na parze podpór przyściennych. W nawach bocznych na murach obwodowych na osi filarów znajdowały się kolumny z których zachowały się dwie, w drugim licząc od wschodu przęśle nawy południowej, zawierającej południowe wejście do kościoła. Można je zobaczyć otwierając drzwi krużgankowego portalu. Nawy boczne były więc z pewnością przesklepione w przeciwieństwie do nawy głównej posiadającej strop lub otwartą więźbę dachową. Posadzka w połowie XIII wieku była pokryta płytkami ceramicznymi.

Długi fragment południowego muru świątyni sięgający wysokości 5 m jest najlepiej zachowanym fragmentem romańskiej budowli. Przylega bezpośrednio do gotyckich krużganków, znajduje się w nim pierwotny datowany na 2 połowę XI wieku portal praktycznie bez żadnych dekoracji, z dwoma uskokami  ościeża zwieńczonego łukiem.

Budynki klasztorne wzniesiono na przełomie XI/XII stulecia w formie czworoboku od strony południowej. Z pewnością nie w całości były one murowane. Fragmenty romańskich murów zachowały się w refektarzu, a od zachodu kawałek ściany widoczny z krużganka z małym okienkiem oraz pomieszczenie furty ze zrekonstruowaną arkadą.

W trakcie prac archeologicznych odnaleziono liczne elementy architektoniczne w szczególności bazy kolumn bliźniaczych, świadczące, że planowano budowę krużganków (nigdy nie znaleziono romańskich fundamentów) wokół wirydarza.

Kres romańskiemu Tyńcowi położył najazd tatarski lat 1259. Tyniec odbudowano w stylu gotyckim, a następnie przebudowano w stylu barokowym.

W XIII i XIV stulecia kościół wydłużono ku zachodowi (skrzydło zachodnie klasztoru ukazuje jego pierwotną długośc) i wschodowi, powstał drugi wirydarz z przedłużeniem zabudowań na południe.

Przed 1618 rokiem rozpoczęto przebudowę kościoła gotyckiego na barokowy, którego rzut poziomy powtórzył plan kościoła gotyckiego. Mury nawy obniżono pozostawiając gotyckie prezbiterium. Trójnawowy układ został zastąpiony jednonawowym z rzędami kaplic po obydwu stronach.

Barokowa przebudowa objęła również klasztor. Wtedy prawdopodobnie powstały również zabudowania wokół większego wirydarza oraz skrzydło południowe. To ostatnie zostało połączone z Starostwem tzw. Wodnicą – jednotraktowym, dwukondygnacyjnym budynkiem o funkcjach gospodarczych. Pośrodku dziedzińca zewnętrznego wykuto studnię lub, być może, rozbudowano starszą, średniowieczną.

Przy okazji prac archeologicznych w latach 60. XX wieku, gdy odkryto pod posadzką prezbiterium fundamenty pierwszej romańskiej świątyni, znaleziono też siedem grobów opatów tynieckich (XI-XIII wiek). Z jednego z nich pochodzi XI-wieczny złoty kielich podróżny z pateną z wyrzeźbionymi krzyżem i ręką Opatrzności, które dzisiaj znajdują się w Skarbcu Koronnym na Wawelu. 

Z grobu nr 15 pochodzi pastorał (pastorał opata starszego) i metalowy krzyżyk; z grobu 8 także pastorał (pastorał opata młodszego); z grobu 14 pozostałości stuły i manipularz.

W czworobocznej jamie w środku pierwszego przęsła nawy głównej romańskiego kościoła znaleziono wspornik z głową kobiecą, tyniecką Corona Muralis. Ten niewykończony element architektoniczny z głową kobiecą w stylizowanej koronie z blankami, datowany jest na wiek XIII po r. 1259. Podziwiać go można w tynieckim Muzeum Benedyktynów.

Informacje praktyczne