Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Wchodzi w skład zespołu poklasztornego norbertanek wraz z rotundą św. Prokopa oraz położonymi na północ od niego barokowymi obecnie zabudowaniami poklasztornymi, kryjącymi relikty wcześniejszych - gotyckich a być może i romańskich.

Kościół jest orientowaną czteroprzęsłową bazyliką, zbudowaną z ciosów granitowych a w górnej partii z cegieł w wątku wendyjskim. Elementy konstrukcyjno dekoracyjne wykonane są z piaskowca. Budowę rozpoczęto w XII a ukończono w pierwszej połowie XIII wieku. Świątynia konsekrowana była w roku 1216 roku, ukończono wtedy prezbiterium i transept.

Bryłę kościoła tworzy zakończone apsydą prezbiterium z dostawionymi z boku prostokątnymi kaplicami, transept ze wschodnimi apsydiolami, trójnawowy korpus zachowany w pierwotnej wysokości oraz dwuwieżowy masyw zachodni wraz z kruchtą, zbarokizowany w 1 poł. XVIII wieku. Między kaplicami a transeptem od strony południowej i północnej znajdowały się okrągłe wieże zachowane na poziomie fundamentów.

Kaplice przy nawie południowej kościoła były systematycznie dostawiane począwszy od XV w. Jako pierwsza w miejsce rozebranej romańskiej kaplicy południowej, powstała kaplica św. Barbary, mieszcząca na piętrze skarbiec.

Wnętrze świątyni tworzy dwuprzęsłowe, trójdzielne prezbiterium z absydą skomunikowaną pierwotnie arkadami z kaplicami bocznymi (zachowały się częściowo zamurowane romańskie kolumny z kapitelami kostkowymi przy wejściu do absydy głównej oraz ślady arkad między transeptem a kaplicą św. Barbary), trójnawowy korpus w systemie arkadowo-kolumnowym i przebudowana w baroku kruchta zachodnia.

W miejsce drugiej, północnej kaplicy przyprezbiterialnej powstała w XVI wieku nowa, pw. Serca Jezusowego. Z pozostałych apsydioli romańskich przy transepcie zachowała się północna - jako głęboka wnęka, a południowa - jedynie w postaci widocznego zarysu wykroju.

W korpusie nawowym, poza parą czworokątnych filarów wydzielających transept, zachowały się dwie pary romańskich kolumn o zróżnicowanej dekoracji, z bazami attyckimi z żabkami i głowicami kostkowymi, w tym dwie z figuralnymi personifikacjami cnót i przywar.

W sumie w nawie jest siedem kolumn. Cztery przy nawie głównej, w tym dwie pokryte płaskorzeźbami i jedna ornamentem śrubowym, dwie duże w kaplicach przy prezbiterium i jedna mała w kaplicy św. Barbary, ozdobiona ornamentem roślinnym. Kolumny te odkryte zostały podczas prac remontowych prowadzonych w 1946 r. przez Zdzisława Kępińskiego. Kolumn romańskich musiało istnieć więcej, jak wskazują pozostałości figuralnego trzonu w Muzeum Narodowym w Poznaniu, fragment jednej użyty jako chrzcielnica obecnie w kruchcie oraz kolumienka użyta wtórnie w emporze kościoła św. Prokopa. Znajdująca się od zachodu empora jest rekonstrukcją.

Największą atrakcją Strzelna są kolumny międzynawowe. W sumie jest ich 4, ale na największą uwagę zasługują dwie - nazywane kolumnami przywar i cnót. Zawierają one w sumie po 18 postaci symbolizujących cnoty i przywary. Podobnie rzeźbione romańskie kolumny można spotkać tylko w dwóch miejscach na świecie, w Santiago de Compostela w Hiszpanii oraz bazyli­ce św. Marka w Wenecji.

Z oryginalnych otworów okiennych zachowało się okno wschodnie apsydy i fragment wschodniego okna aneksu. Wewnątrz zamurowane 3 okna w południowej nawie bocznej oraz 1 w transepcie.

Poza sklepionymi absydami i pierwotną emporą, świątynia przekryta była drewnianym stropem Wewnątrz kościół był tynkowany, detale architektoniczne - polichromowane (polichromie zachowały się jako obramienie krawędzi arkady między nawą a transeptem, jako dekoracja ościeża okiennego w fasadzie zachodniej, obramienie jednej z arkad nawy południowej, zachodniego lica filara prezbiterium, na wschodnim licu południowo-zachodniego filara transeptu, trzonie północno-zachodniej kolumny międzynawowej, na ścianach wewnętrznych oraz zewnętrznych w pobliżu portalu północnego), a ściany prawdopodobnie ozdobione okładziną z płytek ceramicznych.

Jedyny portal romański, od północy, zachowany in situ, posiada tympanon przepięknie wykończony łukiem trójlistnym, przedstawiający królującego Chrystusa i parę kolumienek (z pierwszej pary zachowały się tylko bazy, jedna z kolumn została użyta wtórnie w gotyckiej kaplicy św. Barbary). Drugi tympanon zwany fundacyjnym przedstawiający św. Annę z małą Marią na ręku, której cześć oddają klęczący fundatorzy, Piotr Wszeborowic z modelem kościoła i nieznana kobieta z księgą, znajduje się nad południowym wejściem do kaplicy św. Barbary Od dołu tympanon, posiada płaskorzeźbione zdobienie ukazujące wśród wici roślinnych błogosławiącą dłoń Boga Ojca. Tympanon obiega łacińska inskrypcja, którą można przetłumaczyć: "Tobie Anno, czcigodna matko pobożnej dziewicy Maryi, darem tym cześć oddaje Piotr, tak jak ongiś sobie tego życzył". Trzeci tympanon znajduje się jako eksponat w kościelnym lapidarium.

W XVIII w. mocno przekształcono wnętrze kościoła całkowicie je barokizując, przebudowano też zachodni masyw wieżowy na barokową fasadę.

Z zabudowań klasztornych, tworzących niegdyś typową formę czworoboku, pozostało do dzisiaj skrzydło północne, przylegające do północnego ramienia transeptu bazyliki, skrzydło wschodnie, w elewacji którego widoczny jest fragmentarycznie zachowany wątek gotycki oraz arkady dwupiętrowego krużganku co świadczy że klasztor był połączony z kościołem i być może powstał wcześniej niż odkryte gotyckie relikty a jego najstarsza część, być może z arkadowym korytarzem, łączyła obie świątynie. Z rotundy dochodziło się wprost do północnego portalu bazyliki. W skrzydle południowym w przyziemiu otwarta została we wrześniu 2000 r. wystawa archeologiczna i lapidarium.

Strzelno leży 40 km na wschód od Gniezna i 15 km na południe od Inowrocławia, nieopodal Kruszwicy. Kościół Trójcy Świętej znajduje się przy pl. św. Wojciecha. Przyjeżdżając od strony Mogilna, należy po wjeździe na rynek skręcić od razu w prawo.

Informacje praktyczne