Opis obiektu
Zbudowany w latach 1120-1140 jest trójnawową (późniejsze o kilkadziesiąt lat są kaplice boczne), filarową bazyliką wzniesioną na planie krzyża łacińskiego z ciosów granitowych i piaskowcowych.
Prezbiterium zamknięte jest absydą, flankowane wydłużonymi aneksami i poprzedzone transeptem z wschodnimi absydami oraz trójprzęsłowym korpusem nawowym, zakończonym późnogotycką wieżą z 1 poł. XVI w., zbudowaną z cegły w wątku gotyckim, z wtórnym użyciem ciosów romańskich i romańskiej kolumienki w biforium. Pierwotnie zamykał kościół dwuwieżowy masyw zachodni, z którego zachowały się mury sięgające wysokości parapetów okiennych.
Do wnętrza kościoła prowadzą obecnie trzy portale, wszystkie od strony południowej - jeden do transeptu i dwa do nawy bocznej. Portal północny został zamurowany. Kościół oświetla szesnaście okien w korpusie nawowym, cztery w masywie zachodnim oraz osiem w części prezbiterialnej.
Wnętrze kościoła składa się z prezbiterium połączonego portalami z bocznymi aneksami (obecnie to zakrystia i skarbiec), trójprzęsłowego transeptu zawierającego w absydach fragmentarycznie zachowane romańskie mensy ołtarzowe, trzech naw korpusu systemu arkadowo-filarowego, trójdzielnego przyziemia masywu zachodniego z emporą na piętrze, dostępną poprzez kręcone schody od południa.
W aneksie północnym zachowało się romańskie sklepienie krzyżowe, południowe przykrywa sklepienie kolebkowe z XVI w. Przyziemie westwerku, przekryte jest romańskimi sklepieniami krzyżowymi na gurtach, zawiera od północy kaplicę, a pośrodku kaplicę chrzcielną. Hemisferycznie przesklepione są jeszcze apsydy, wnętrze kościoła przykrywa drewniany strop, założony w latach 1954-1956. W apsydzie głównej znajduje się powstała w 1980 roku kopia romańskiego ołtarza.
Posadzka była pierwotnie ułożona z glazurowanych płytek ceramicznych, a ściany tynkowane i polichromowane.
Pomimo iż kolegiata śś. Piotra i Pawła jest jedną z najlepiej zachowanych świątyń romańskich w Polsce to należy pamiętać, że swój obecny wygląd zawdzięcza przeprowadzonej w latach 1954-1956 gruntownej reromanizacji. Zaaranżowane wtedy wnętrze romańskie, eksponujące fakturę murów, a przez to wywołujące wrażenie archaiczności, z pewnością robi duże wrażenie na turystach, nie oddaje jednak atmosfery romańskiej świątyni, oddziałującej na człowieka wczesnego średniowiecza całą gamą jaskrawych barw.
Położona jest na wschodnim brzegu jeziora Gopło, na skraju zwartej zabudowy miasta.
Informacje praktyczne
N: 52.679563
E: 18.327004
ul. Kolegiacka 26
88-153 Kruszwica
kujawsko-pomorskie
inowrocławski
