Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Budowla orientowana z nawą na planie koła.  Wg Długosza konsekrowana w roku 1133, badania archeologiczne wskazują jednak na drugie dziesięciolecie XIII w. jako czas ukończenia budowy. Powstała zatem w tym samym czasie co leżący kilkadziesiąt metrów na południe kościół Świętej Trójcy, tworząc razem z nim klasztorny zespół norbertanek.

Bryła kościoła św. Prokopa (pierwotnie pw. Świętego Krzyża) wykonana została z granitowych ciosów kamiennych, z późniejszymi elementami z cegły. Do nawy przylega od strony wschodniej prezbiterium, na planie kwadratu, przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, od północy dwie małe apsydy, od zachodu wysoka, podkowiasta wieża z wydatną skarpą od strony zachodniej i emporą na piętrze.

Pierwotne okna widoczne tylko od wewnątrz zachowały się w prezbiterium, apsydach oraz w emporze wieży i częściowo w nawie. Badania potwierdziły autentyczność portalu do nawy. Współczesne budowie jest wejście z wieży do drewnianego dworu fundatora, który przylegał do świątyni o czym świadczy gruba warstwa spalenizny odkryta obok kościoła. Wejście to odpowiada też na pytanie dlaczego jednocześnie w tym samym prawie miejscu wybudowano dwa kościoły. Otóż, co nie było odosobnionym przypadkiem, obok kościoła przeznaczonego dla konwentu norbertanek, powstała świątynia dla wiernych świeckich. Jedyne "normalne" wejście do kościoła znajduje się od strony południowej.

We wnętrzu zachowało się także romańskie sklepienie krzyżowe na gurtach w prezbiterium, kopuła na ośmiu radialnych gurtach (o przekroju prostokątnym) w nawie, empora zachodnia, otwarta do nawy wykreowaną w latach 1948-1952 arkadą, wspartą na wtórnie użytej romańskiej kolumience oraz sedilia o półkolistych łukach wewnątrz prezbiterium.

Podczas przebudowy w końcu XV lub na początku XVI wieku rozebrano i wymurowano ponownie w cegle górną część wieży i dodano do niej ceglaną skarpę od zachodu.

W późniejszym okresie rotunda przestała pełnić funkcje kultowe i została włączona w zabudowania klasztoru norbertanek jako furta klasztorna. Sakralny charakter budowli został przywrócony w XVIII wieku. W 1812 kościół został sprofanowany przez żołnierzy napoleońskich, był prawdopodobnie używany w celach gospodarczych. Dokonano wtedy kolejnych przeróbek, m.in. rozebrano apsydy od północy i dodano do wieży czworoboczną kondygnację.

W 1892 dokonano pierwszej konserwacji kościoła, w tym czasie odtworzono apsydy od północy i część okien romańskich. Kolejną konserwację kościoła przeprowadzono w latach 1924-1925. Podczas II wojny rotunda została zamieniona na magazyn. W 1945 Niemcy podłożyli ładunki wybuchowe w rotundzie. Wybuch i pożar zniszczyły kopułę, górne partie wieży i całe wyposażenie wnętrza, natomiast ściany przetrwały. Odbudowa, rozpoczęta w latach pięćdziesiątych XX wieku, trwała do początku obecnego stulecia.

Do elementów wystroju należą: odlew tympanonu fundacyjnego (z oryginału, po pożarze w 1945, zachowała się tylko głowa Chrystusa, obecnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu), kropielnica z XII wieku wykonana z jednej bryły kamienia i romański grobowiec.

Na tympanonie przedstawiono trzy postacie: w centralnej części Chrystus tronujący, a po bokach po lewej stronie postać młodego fundatora ofiarowującego model rotundy, oddający jej architektoniczny wygląd, a po prawej kobietę z otwarta księgą. Chrystus przedstawiony na środku zasiada na tronie, prawą ręką błogosławi a w lewej trzyma otwartą księgę. Fundator w geście pokory i szacunku wręcza model kościoła Chrystusowi. Kopię tympanonu wykonano na podstawie odlewu ze zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego.

Strzelno leży 40 km na wschód od Gniezna i 15 km na południe od Inowrocławia, nieopodal Kruszwicy. Kościół Trójcy Świętej znajduje się przy pl. św. Wojciecha. Przyjeżdżając od strony Mogilna, należy po wjeździe na rynek skręcić od razu w prawo.

Informacje praktyczne