Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Najwcześniej zasiedlonymi terenami Wrocławia były Ostrów Tumski i Wyspa Piaskowa. Wrocławska katedra położona jest na Ostrowie Tumskim, obecnie to budowla gotycka, powstała w miejscu czterech wcześniejszych murowanych, w tym dwóch romańskich.

Pierwszą kamienną budowlą w tym miejscu był kościół przedromański, zbudowany w ostatnim trzydziestoleciu X w. Posiadał nawę, transept i krótkie prezbiterium zakończone półkolista apsydą. Odkryto południowe fragmenty jego apsydy, oraz mury o grubości 1,1 m, w tym duży kawałek prostej ściany, interpretowanej jako szczytowa ściana południowego ramienia transeptu.

Wszystkie odnalezione fragmenty tej budowli wykonano w technice opus incertum, z kamienia polnego. Oś tego kościoła odchylona była w kierunku północnym od osi wschód-zachód, według której orientowano kościoły romańskie. Na pozostałości tej budowli natknięto się w rejonie obecnego prezbiterium i szerszego przęsła nawy głównej, podczas prac archeologicznych w latach 1996-98.

Odkryte i zbadane relikty pierwszego kościoła przedromańskiego przekreśliły wszelkie dotychczasowe spekulacje na temat "drewnianej" katedry. Prace wykopaliskowe pozwoliły na wykonanie od strony północnej wygodnego, niekolidującego z dotychczasową funkcją katedry zejścia do istniejącej pod prezbiterium krypty katedry wolterowskiej (tuż po zniszczeniach wojennych zasklepionej płytą betonową i zamkniętej) i wykonanie dwubiegowych schodów. Materiał budowlany pochodzący z przebitego przy tej okazji muru wykorzystano następnie do uczytelnienia ekspozycji w krypcie. Na zewnętrzu zarysu posadzki, wzdłuż trzech ścian wnętrza zbudowano chodnik - galerię dla zwiedzających, wykonaną z płyt betonowych na nasypie ziemnym, ze ścianką oporową, a częściowo w formie mostku nad niektórymi reliktami. W krypcie eksponowane są relikty wczesnośredniowiecznych budowli z XII wieku,  XI wieku, z ok. roku 1000 i z wieku X.

Budowla druga, również przedromańska, nazywana pierwszą katedrą lub pierwszą katedrą Chrobrego  wykazywała podobne acz nieco mniejsze odchylenie jak budowla pierwsza. Jej bryła została rozplanowana i wzniesiona po rozbiórce poprzedniej, bez wykorzystania jej fundamentów. Długość katedry wynosiła około 33,5 m a szerokość 18,5 m. W czasie prac archeologicznych odsłonięto fragmenty jej apsydy i ścian północnej i południowej. Zbudowana była z kamieni spojonych gliną i materiału rozbiórkowego z kościoła przedromańskiego. Z budowli tej odnaleziono detale architektoniczne jak granitowa baza  kolumny i fragmenty archiwolty. Uznaje się, że była trójnawową bazyliką filarową bez transeptu ze sklepioną kryptą o czterech filarach i wieżami w części wschodniej. Została zniszczona podczas wojen z Czechami i zawieruchy związanej z reakcją pogańską.

W drugiej połowie XI wieku na miejscu pozostałości tego kościoła zbudowano kolejny - tym razem już romański i dokładnie orientowany wzdłuż osi wschód-zachód, nazywany katedrą hieronimowską lub drugą katedrą Kazimierza Odnowiciela, który miał być jej fundatorem. Była trójnawową bazyliką z małym transeptem i jednonawowym prezbiterium zakończonym apsydą. Całość założenia miało zewnętrzną długość 41,0 m i szerokość 24,5 m. We wschodnich ścianach transeptu mogły być małe apsydy. We wnętrzu przesklepiono tylko apsydę i może chór. Transept i nawy najpewniej były kryte stropem drewnianym.  Pod apsydą ulokowano niewielką kryptę. Ściany budowli wykonano z ciosów i kostki z szarego granitu. Zachowały się z niej znowu tylko niewielkie relikty: fragmenty apsydy oraz południowego ramienia transeptu. Wg badań kościół posiadał kryptę, która najprawdopodobniej miała mieścić relikwie św. Wincentego, sprowadzone przez biskupa Hieronima.

Osiadanie gruntu i pękanie ścian były przyczyną przebudowy budowli. Katedra nazywana walterowską była właściwie nowym obiektem i została zbudowana z ciosów kamiennych w układzie trójnawowej bazyliki z transeptem, zachodnimi wieżami, zamkniętą półkolistą apsydą, ze sklepioną kryptą pod prezbiterium. Do jej wzniesienia wykorzystano szereg kamiennych detali architektonicznych z poprzednich budowli, co widoczne jest w murach i ścianach fundamentów. Jej długość wynosiła 48,5 m, szerokość transeptu 24,5 m, a promień apsydy ok. 2,25 m. Sylwetkę budowli można zobaczyć na pieczęci biskupa Żyrosława. Wzniesiona została ok. 1158 r. Zachowały się z niej partie ścian przede wszystkim apsydy, fragmenty kolumn wtórnie użyte w budowli gotyckiej, posąg Jana Chrzciciela, patrona katedry (rzeźba znajdująca się obecnie przy nawie północnej to kopia, oryginał można zobaczyć w pobliskim muzeum diecezjalnym) i kilka trzonów kolumnowych zdobionych głęboko ciętym ornamentem rombowym, użytych przy budowie obecnego portalu wejściowego pochodzącego z 1465 r.

Relikty wszystkich tych czterech budowli kryje obecna gotycka katedra pw. św. Jana Chrzciciela, wznoszona w dwóch fazach: w latach 1244-1272 powstało prezbiterium z obejściem, a w 1326-1341 korpus nawowy. W XV wieku dobudowano zachodnie wieże. Kaplice dostawione po obu stronach prezbiterium pochodzą z okresu baroku.

Odkryte w trakcie badań archeologicznych detale architektoniczne jak pochodzące z drugiej katedry dwustopniowa głowica oraz fragment fryzu w postaci płyty z dekoracją czworoliścia eksponowane są w rezerwacie archeologicznym, podobnie jak nieokreślonej datacji fragment płaskorzeźby z motywem zwierzęcia.

Kilka romańskich trzonów kolumnowych z katedry walterowskiej użyto wtórnie przy budowie obecnego portyku zachodniego w 1465. Są to: trzon kolumny (średnica 23 cm, wysokość 203 cm) ozdobiony ornamentem rombowym z motywem krzyża palmetowego, dwa trzony kolumn (średnica 31 cm, wysokość 200 cm) zdobione reliefowym ornamentem rombowym z motywem rozety, trzon kolumny (średnica 25 cm, wysokość 360 cm) ozdobiony reliefowym ornamentem rombowym z motywem lilii i dolny fragment trzonu kolumny ozdobiony reliefowym ornamentem rombowym z motywem lilii (średnica 25 cm, wysokość 125 cm).

Kamienny lew strzegący wrót do katedry jest starszy niż romańskie pozostałości katedry. Znamionuje warsztat wykonujący kamienne rzeźby dla budowli w okolicach Ślęży.

Wczesnogotyckie prezbiterium obecnej katedry murowane jest z cegły w układzie wendyjskim z częściowym użyciem do fundamentów i części konstrukcyjnych i dekoracyjnych granitu oraz piaskowca także z rozbiórki starszego prezbiterium. Ma postać trójnawowej bazyliki z prostokątnym obejściem. Nawa główna jest trójprzęsłowa ze sklepieniem żebrowym sześciodzielnym, wspartym na nadwieszonych służkach i zewnętrznych łukach oporowych, nawy boczne i wschodnia część obejścia ze sklepieniami krzyżowo-żebrowymi na służkach filarów międzynawowych i przyściennych. Zróżnicowane głowice filarów i wsporniki dekorowane są płaskorzeźbionymi motywami roślinnymi i figuralnymi. Ten detal architektoniczny wykazuje formy romanizujące. W końcu XIII wieku wzniesiono dwie wschodnie wieże nad narożnymi przęsłami obejścia prezbiterium, posiadają one również fragmenty murów w układzie wendyjskim.

Informacje praktyczne