Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Klasztor w Trzebnicy ufundował książę Henryk Brodaty w roku 1202, pod wpływem swej żony Jadwigi, jako siedzibę pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. Były to cysterki sprowadzone w 1203 roku z Bambergu.

Klasztorny kościół obecnie pw. śś. Bartłomieja i Jadwigi jest budowlą orientowaną, zbudowaną w I poł. XIII wieku z cegły w układzie wendyjskim, jako trójnawowa bazylika z transeptem i prezbiterium zamkniętym apsydą oraz dwiema kaplicami przy ramionach transeptu od wschodu również zakończonymi apsydami. Pod prezbiterium znajduje się sklepiona krypta, przy fasadzie zachodniej zbudowano portyk, a nad dwoma wschodnimi przęsłami nawy głównej emporę.

Kościół była jednym z pierwszych w Polsce kościołów ceglanych i dodatkowo największym w ówczesnych czasach (długość 80,4 m, szerokość 23,8 m, szerokość transeptu 31,6 m).

Zachował częściowo pierwotny układ przestrzenny. Bryła uległa znaczącym przekształceniom, natomiast system konstrukcyjny został tylko w części zakryty, głównie barokowymi nawarstwieniami.

Kościół powstawał bardzo szybko. W 1219 roku istniało już prezbiterium, krypta, kaplice i transept. Nawy ukończono w latach 30-tych XIII wieku. Równocześnie ze wschodnią częścią kościoła rozpoczęto po południowej stronie budowę klasztoru zaczynając od skrzydła zachodniego. W momencie ukończenia naw, prawdopodobnie  istniały już 3 skrzydła klasztoru, rozebranego podczas barokowej rekonstrukcji  w latach 1697-1726, kiedy to powstały monumentalna zabudowania klasztorne składające się z pięciu dwukondygnacyjnych skrzydeł otaczających dwa wirydarze.

Pierwsza zmiana układu przestrzennego kościoła nastąpiła już w roku 1268. Rozebrano wtedy południowa kaplicę romańską i na jej miejscu już rok później ukończona była wczesnogotycka kaplica św. Jadwigi. Jest to budowla z cegły w układzie wendyjskim, jednonawowa, trzyprzęsłowa, zakończona wielobocznym prezbiterium, pierwsza w Polsce kaplica w stylu gotyckim.

Do naszych czasów nie zachowała się zachodnia kruchta, w miejscu której w XVIII wieku zbudowano wieżę. Wtedy zlikwidowano też emporę.  W okresie baroku przebito większość okien, podniesiono wysokość apsydy a kościół uzyskał wystrój typowy dla tego stylu.

Z kaplic oryginalna jest zatem tylko kaplica północna. Dobrze zachowała się przekryta krzyżowym sklepieniem krypta, w której obecnie urządzono lapidarium. A wewnątrz pozostało sporo romańskich elementów i detali architektonicznych.

Pierwotne jest środkowe okno apsydy głównej, okno apsydy północnej, okna doświetlające kryptę, zamurowane z zewnątrz okno w nawie północnej oraz w południowym ramieniu transeptu, część zamurowanych okrągłych okien w nawie południowej oraz rozety, w tym rozeta zachodnia oraz część zamurowanych oculusów w nawie południowej.

Bazy podtrzymujących sklepienie filarów międzynawowych zachowały romańską dekorację, przy czym dekoracja każdego filaru jest inna. Filarów, służki i przypory w prezbiterium zachowały swój romański charakter, w nawie głównej zostały obudowane barokowymi sztukateriami. Pierwotne sklepienia krzyżowo-żebrowe naw bocznych zwieńczone były stalaktytowymi zwornikami, które zachowały się w nawie południowej i w krypcie. Na zewnątrz kościoła zobaczyć można romańskie półkolumienki zdobiące apsydę prezbiterium i północnej kaplicy.

W kościele zachowały się 3 pierwotne portale. Dwa z nich są romańskie i pochodzą z 2 ćw. XIII wieku, a portal w kaplicy św. Jadwigi, już wczesnogotycki, powstał w 3 ćw. XIII wieku.

Bez wątpienia arcydziełem sztuki romańskiej i symbolem kościoła jest portal otwierający nawę północną od zachodu, teraz ukryty za załomem wieży. Jego tympanon przedstawia króla Dawida grającego na harfie dla Betszeby, a sam element architektoniczny ma bardzo bogatą dekorację roślinną z motywami lilii i palmety. Płaskorzeźby tympanonu były pierwotnie polichromowana, a źrenice oczu postaci wypełnione kolorową masą.

Główny portal zachodni niestety nie zachował się. Romański jest natomiast portal północnego ramienia transeptu, obecnie zamurowany. Jego tympanon przedstawia Matkę Boską adorowaną przez anioły. Wystawiony na działanie szkodliwych warunków atmosferycznych jest dzisiaj bardzo zniszczony.

Kaplicę św. Jadwigi z prezbiterium łączy portal wczesnogotycki i z romańskim jednak dwustronnym tympanonem, od strony prezbiterium  częściowo odsłonięty i przedstawiający Ukrzyżowanie, od strony kaplicy koronację Matki Bożej.

W kościelnym lapidarium obejrzeć można fragmenty dekoracji rzeźbiarskich późnoromańskich i wczesnogotyckich. m.in. głowę brodatego mężczyzny, figury świętych Filipa i Tomasza, fragment gzymsu impostowego ze sceną z potworem morskim, słynny zwornik sklepienia z postaciami akrobatów oraz liczne elementy o dekoracjach roślinnych i geometrycznych. W dwupiętrowej zakrystii romańskiej urządzono muzeum, z cennymi zbiorami sztuki sakralnej poczynając od XIII w.

Z romańskiego klasztoru zachowały się 3 relikty murów refektarza i kuchni wyeksponowane na wirydarzu, piec typu hypocaustum oraz fragment sklepienia cellarium.

W zbiorach cysterek trzebnickich znajduje się ponadto prawdziwe arcydzieło romańskiego rzemiosła artystycznego. To kadzielnica, wykonana ze srebrnej blachy, bogato zdobiona. Jej symbolika nawiązuje do raju utraconego i odzyskanego oraz biblijnych rzek opisanych w Księdze Rodzaju. W pokrywie kadzielnicy znajdziemy symbole czterech Ewangelistów. Wszystko wieńczy model świątyni, mający wyobrażać niebieskie Jeruzalem, miasto Boże czyli raj odzyskany. Datowana na ok. 1230 r. i ufundowana prawdopodobnie przez św. Jadwigę znamionuje warsztat niemiecki: nadreński lub lotaryński.

Zespół dawnego opactwa cysterek położony jest na wschodnim skraju miasta Trzebnica.

Informacje praktyczne