Na fot. Kościół św. Marcina w Opatowie
Mogilno jest jedną z najstarszych osad wczesnośredniowiecznej Polski. Gród Polan istniał tu już na przełomie VIII i IX w. Pobenedyktyński zespół klasztorny złożony jest z kościoła obecnie pw. św. Jana Apostoła oraz usytuowanego po jego południowej stronie trójskrzydłowego klasztoru. Ufundowany został przez Kazimierza Odnowiciela w II połowie XI wieku.
Wzniesiony pod koniec XII w. z kostki granitowej jest obiektem jednonawowym, z krótkim przęsłem prezbiterialnym zakończonym półkolistą apsydą.
Zespół klasztorny cystersów w Wąchocku jest bez wątpienia najlepiej zachowanym romańskim zabytkiem w Polsce, który oparł się zarówno upływowi czasu jak i niszczycielskiej dla polskiego romanizmu sile baroku.
Wzniesiony w I. ćw. XII wieku, z fundacji rodu Odrowążów. Pierwotnie składał się z prostokątnej nawy, do której od wschodu przylegało niewielkie prezbiterium zakończone półkolistą apsydą i pełnił funkcję obronną.
Wzniesiony z ciosów piaskowca w XII wieku jako trójnawowa bazylika z transeptem, dwoma wieżami od zachodu mieszczącymi emporę i trzema apsydami od wschodu.
Największy w Polsce kościół jednonawowy, pomimo, że poddany na początku XX wieku gruntownej reromanizacji, stanowi jeden z symboli polskiego romanizmu.