Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Zespół klasztorny dominikanów złożony z kościoła pw. św. Jakuba i klasztoru usytuowanego po jego południowej stronie, z którego do naszych czasów zachowało się tylko, przylegające do prezbiterium skrzydło wschodnie. Budowę kompleksu rozpoczęto ok. roku 1226 od korpusu nawowego, który ukończono przed rokiem 1241.

Układ przestrzenny kościoła i jego bryła zachowały się w formie niezmienionej, istotne zmiany dotknęły natomiast zabudowania klasztorne.

Kościół zbudowany został na miejscu wcześniejszej budowli, w układzie trójnawowej bazyliki pięcioprzęsłowej z prosto zamkniętym prezbiterium z cegły w układzie wendyjskim, uzupełnionej zarówno ceramicznym jak i wykonanym z piaskowca detalem architektonicznym.

Zwraca uwagę różnica między prezbiterium a konstrukcją nawową bogato dekorowaną ceramiką. Stąd przyjmuje się że prezbiterium powstało później a do czasu ukończenia korpusu nawowego funkcje sakralne pełnił pierwotny kościół parafialny. Relikty tego kościoła odkryte w roku 1990 można zobaczyć w jednej z krypt pod nawą północną. Była to świątynia kamienna, jednonawowa, a jej pozostałościami są także głowa lwa portalowego i płyta nagrobna z rytem miecza wmurowana w podstawę filaru przy kaplicy św. Jacka i uwidoczniona pod szybą. Do północno zachodniego narożnika nawy przylega dzwonnica z ok. 1260 roku pełniąca jednocześnie rolę baszty, z polskim układem cegieł.

Zachowane wschodnie skrzydło klasztoru jest murowane z cegły w układzie wendyjskim, piętrowe i podpiwniczone, pierwotnie bez krużganka. Powstało przed połową XIII wieku i jest współczesne korpusowi nawowemu. Zawiera zakrystię, kapitularz na rzucie kwadratu, za którym znajduje się jednouskokowy portal zamknięty półkoliście i prowadzący na schody do dormtorium.

Kolejnym pomieszczeniem jest znajdujący się w ruinie refektarz, kryjący romańskie piwnice z czteropolowym sklepieniem krzyżowym na gurtach, wspartym na jednym filarze o kwadratowym przekroju. Od strony wschodniej zabudowań widoczne jest oryginalne okno kapitularza.

Nieistniejące skrzydło południowe powstało jeszcze w XIII wieku, skrzydło zachodnie było późniejsze, zbudowano je w II połowie XIV wieku.

W kościele św. Jakuba po raz pierwszy na tak dużą skalę zastosowano cegłę kształtową, cegłę glazurowaną oraz terakotowe kształtki reliefowe. Większość dekoracji ceramicznej znajduje się na elewacji północnej.

Połączenie prezbiterium klasztoru z kościołem zapewniały dwa wejścia. Pierwsze z krużganka przez wtórnie osadzony uskokowy portal z kolumienkami, drugie z zakrystii z trójkątnym zamknięciem, posiadającym na swoim podniebieniu fragmenty oryginalnej polichromii ornamentalnej.

Najciekawszym elementem architektonicznym kościoła jest jednak, stanowiący symbol Sandomierza dwudzielny portal północny, dekorowany glazurowaną cegłą o ornamentach roślinnych, geometrycznych i plecionkowych. Wykonany z formowanej cegły, zamknięty u góry półkolistą, bogato profilowaną archiwoltą. Na portalu widoczna jest bogata dekoracja romańska złożona z rozetek, plecionki z przenikających się kół, zawierająca elementy roślinne, zoomorficzne, oraz tajemnicze główki. W lewym ościeżu główka kobiety w koronie - przedstawienie księżnej Adelajdy lub księcia Leszka Białego, druga główka po stronie przeciwnej z charakterystyczną grzywką to przedstawienie Iwona Odrowąża lub św. Jakuba.

Kościół pierwotnie kryty był stropem, w XVII wieku został przesklepiony, z tego okresu pochodzi też sklepienie prezbiterium. Spowodowało to obmurowania celem wzmocnienia filarów i arkad międzynawowych, na zewnątrz ściany naw bocznych oszkarpowano.

Na początku XX wieku przeprowadzono niezwykle udaną reromanizację obiektu przywracając strop drewniany w nawach i pierwotne wysokości arkad międzynawowych gdzie południowe są wyższe od północnych, likwidując oszkarpowanie, a portalowi północnemu przywrócono pierwotny wygląd. Odsłonięto piscinę w prezbiterium, wymieniono terakotowe obramienia otworów okiennych, przez co kościół wygląda teraz nieco neoromańsko.

Pierwotny jest północny fryz arkadowy prezbiterium, zachowały się też wszystkie rozglifione i pięknie wykończone glazurą okienka, zarówno w nawie głównej, jak i w nawach bocznych.

Klasztor leży na wzniesieniu, które nazywane jest Wzgórzem Świętojakubowym lub Wzgórzem Staromiejskim. Rozpościera z niego widok na rzekę, zamek i dachy kamieniczek na rynku. Pierwotnie to tutaj skupiało się życie miasta.

Informacje praktyczne