Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Zbudowany w obrębie dawnych wałów podgrodzia, obecny jest budowlą gotycką wzniesioną w XIV i XV wieku, trzecim na tym miejscu i zawiera w sobie znaczące relikty kościoła przedromańskiego i romańskiego.

Kościół przedromański powstał w latach 990-1020 z kamiennych płytek pochodzenia eratycznego i martwicy łąkowej jako trójnawowa bazylika o długości ok. 48 m, zakończona apsydą od wschodu i masywną wieżą od zachodu. W wieży znajdowała się dwupiętrowa empora wysunięta w głąb kościoła i wsparta na pojedynczym okrągłym filarze.

Z tego założenia przetrwały i dziś w rezerwacie archeologicznym w podziemiach katedry oglądać można fundamenty wieży zachodniej w tym mury typu opus spicatum, fragmenty naw bocznych aż do 4 przęsła obecnej budowli, ławę fundamentową dawnej arkady tęczowej, fragmenty dwóch murowanych grobowców w nawie głównej identyfikowane przez badaczy jako prawdopodobne groby monarsze księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego oraz tzw. "misę chrzcielną", będąca najprawdopodobniej misą do mieszania zaprawy.

Po zniszczeniu przedromańskiej świątyni w latach 1038-1039 podczas najazdu Brzetysława, powstaje nowy kościół katedralny, murowany z kostki granitowej w technice opus emplectum, układanej w regularne warstwy, z detalem architektonicznym z piaskowca i granitu, pokrywający się w znacznej mierze z fundamentami pierwszej katedry. Odkryte liczne elementy tej budowli romańskiej z II połowy XI wieku świadczą o wysokiej kulturze jej inwestorów i budowniczych. Z tego założenia dotrwały fragmenty fundamentów naw oraz murów naziemnych, np. w zachodniej części wieży południowej widoczne do wys. ok. 5 metrów, w narożniku tej wieży resztki klatki schodowej a na jej ścianie fragmenty romańskiego tynku, a także bazy filarów międzynawowych do części których w I poł. XIII wieku dobudowano ceglane półkolumny.

Katedra romańska została poddana nieuniknionemu procesowi przebudowy, którą rozpoczęło prezbiterium zbudowane w 3 ćw. XIII wieku, będącego już w pełni gotyckim założeniem, w którym jednak poszukiwacze romanizmu powinni zwrócić uwagę na detale architektoniczne. Przebudowę kontynuowano w XIV i XV wieku. Powstała reprezentacyjna dla nowych czasów budowla, z galerią tryforyjną, ambitem i wieńcem kaplic. Strawił ją pożar w roku 1622, zostawiając nagie mury świątyni z przepalonymi sklepieniami.

W podziemiach katedry poznańskiej w pierwszej krypcie zobaczyć fragmenty katedry przedromańskiej i romańskiej, a także relikty grobowców, w drugiej znajduje się wystawa lapidaryjna reliktów różnych płyt i kamieni wydobytych podczas prac archeologicznych prowadzonych podczas odbudowy katedry po II wojnie światowej 1946-1956, w trzeciej groby arcybiskupów poznańskich.

W trakcie tych prac archeologicznych odnaleziono w katedralnych grobowcach biskupów poznańskich wiele romańskich przedmiotów stanowiących obecnie ozdobę poznańskich muzealnych zbiorów. Z grobu  oznaczonego numerem 73 pochodzi kielich i patena oraz krzywaśń pastorału; z grobu 93 kielich i patena, krzywaśń pastorału z głową smoka oraz pierścień z karneolem; z grobu 99 świetnie zachowana krzywaśń pastorału limuzyjskiego; z grobu 103 krzywaśń pastorału; z grobu 126 zidentyfikowanego jako grób biskupa Boguchwała, kielich z pateną, krzywaśń pastorału oraz pierścień pieczętny; z grobu 157 pierścień z bursztynem.

Obiektem związany z katedrą poznańską jest tez tzw. Miecz św. Piotra, którego istnienie w tym miejscu odnotował już Jan Długosz, traktując go jako należący do św. Piotra, będący darem papieskim dla pierwszego polskiego biskupa Jordana przekazanym ok. 968 roku. W opinii bronioznawców miecz jest jednak najprawdopodobniej zabytkiem z XIII wieku włoskiej prowieniencji. Obecnie zobaczyć go można w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu.

Poznańska katedra położona jest na wyspie zwanej Ostrów Tumski w Poznaniu, otoczonej korytem Warty i Cybiny.

Informacje praktyczne