Informacje o obiekcie

Opis obiektu

Zespół pocysterski, złożony z kościoła i usytuowanego po jego południowej stronie założenia klasztornego, z którego do naszych czasów zachowało się jedynie skrzydło zachodnie, tzw. dom konwersów, oraz dom opata.

W kościele pocysterskim ulokowany jest obecnie kościół parafialny, zajmując jego prezbiterium i transept. Nawa kościoła, nieprzerwanie od roku 1555 służy za magazyn.

Budowę kościoła w Kołbaczu, trójnawowej bazyliki na planie krzyża łacińskiego z pięcioprzęsłowym transeptem, do którego przylegały dwie pary kaplic bliźnich i jednoprzęsłowym prezbiterium zakończonym półokrągłą apsydą, rozpoczęto w roku 1210, od strony wschodniej posuwając się ku zachodowi. Powstał w miejscu poświadczonej w 1183 roku świątyni, którą wchłonął. Prace budowlane oficjalnie ukończono w 1347 r. w stylu gotyckim, kiedy to nastąpiła uroczysta konsekracja.

W stylu romańskim zbudowane zostało prezbiterium kościoła z półokrągłą apsydą, transept, para bliźnich kaplic oraz dwa przęsła korpusu nawowego. Cechy tego stylu widoczne są zwłaszcza w wykroju portali i okien, fryzach dekoracyjnych i wendyjskim wątku ceglanym. Okna w tej partii kościoła są wąskie, rozglifione na zewnątrz, zamknięte łukiem półokrągłym. Podobnie półokrągłe są międzynawowe łuki arkadowe.

Transept składa się z pięciu przęseł. Przęsło środkowe ma plan kwadratu i jest miarą proporcji dla całej budowli. Posiada sklepienie gwiaździste oparte na stożkowych wspornikach, masywnych gurtach i filarach z półkolumnami. Pozostałe przęsła na planie wydłużonych prostokątów zamykają sklepienia krzyżowo-żebrowym i oddzielają gurty spoczywające na półkolumnach. Do przęseł transeptu dobudowano od strony wschodniej po dwie kaplice na rzucie kwadratu, kryte także sklepieniem krzyżowo żebrowym. Wschodnie ich ściany zwieńczone są fryzem arkadowym wyznaczającym ich pierwotną wysokość.

Ponad dachem tych kaplic transept posiadał pierwotnie w swoich wschodnich ścianach po dwa okna. Układ ten zatarła przebudowa, kaplice południowe rozebrano, a północne podwyższono tak, że nakrywający je dach całkowicie przesłania teraz okna transeptu.

W ścianach szczytowych transeptu znajdują się dwa portale o łuku półokrągłym. Portal południowy jest obecnie zamurowany. Nad portalem północnym, stanowiącym wejście do kościoła, znajdowała się triada romańskich, wąskich okien, zastąpiona później dużym, trójdzielnym, oknem gotyckim.

W stylu wczesnogotyckim wybudowano po 1254 roku pozostałe przęsła nawy głównej (w sumie jest ich 8) i nieistniejące już nawy boczne. Okna są tu szersze, wyższe i zwieńczone ostrołukiem, widać jednak różnicę pomiędzy stroną północną a południową, nie budowano więc ich jednocześnie.

Niezwykle dekoracyjnie prezentuje się elewacja zachodnia kościoła. W jej północnym narożniku zastosowano wieżoskarpę, zdobioną wysokimi, wąskimi, ostrołukowymi blendami. Od strony południowej odpowiada jej wąska skarpa narożna. Dolna kondygnacja oddzielona jest od reszty ceramicznymi płytkami z fryzem arkadowym. Ponad fryzem znajduje się obecnie zamurowane ostrołukowe okno o profilowanym ościeżu, a w szczycie ślepa rozeta w okrągłej blendzie z ośmioramienną gwiazdą otoczoną wieńcem rozetek. Jest ona oryginalnym dziełem architekta kołbackiego.

Jeszcze w XIV wieku wyburzono apsydę i zastąpiono ją obecnym gotyckim prezbiterium, wydłużając o jedno przęsło i zamykając pięciobocznie.

Nawy boczne, północną i południową, wybudowane na planie kwadratu, zwieńczono sklepieniem krzyżowo-żebrowym, przykryto dachem pulpitowym. Zostały one rozebrane w 1720 roku łącznie ze skarpami. Podobny los spotkał też sklepienia nawy głównej. Usunięto je, a ich miejsce zajęły drewniane stropy dzielące obiekt na 3 kondygnacje magazynowe.

Ocalałe po pożarze w roku 1662 kolumny romańskie o bogato rzeźbionych głowicach znajdują się obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Lica tych głowic przedstawiają m.in. mnicha celebrującego mszę, mnicha pobożnego, mnicha potępionego, posiłek mnichów oraz mnichów podtrzymujących sklepienie i stanowią jedyny taki przykład romańskiej rzeźby figuralnej zachowanej w Polsce.

Z elementów wystroju w kościele pierwotne są: portale północny i południowy, biforium w półszczycie kaplicy północnej i tam zachowana jedyna pozostałość gzymsu podokapowego, w zachodniej ścianie południowego ramienia transeptu przetrwały dwa fryzy dekoracyjne. Pierwotne są także sklepienia w ramionach transeptu oraz otwory okienne, częściowo zamurowane.

Dom konwersów, jedyne zachowane skrzydło klasztoru, przylega do południowego narożnika zachodniej fasady kościoła. Powstał w stylu romańskim ok. 1250 roku. Jest murowany z cegły w układzie wendyjskim,w partii przyziemia posiada fragmenty z kwadr granitowych. Jego fundamenty kryją dwunawowe, pięcioprzęsłowe, kryte na przełomie XIII i XIV wieku wsparte na rzędzie ośmiobocznych filarów sklepieniem krzyżowo-żebrowym pomieszczenie magazynowe.

Od strony klasztornego dziedzińca na ścianie wschodniej domu konwersów czytelne są ślady po sklepieniach krużganku i zamurowanego romańskiego portalu. Drugi portal w ścianie północnej, również jest zamurowany. Obiekt zachował 10 pierwotnych okien zamkniętych od wewnątrz łukiem półkolistym, od zewnątrz ostrołukiem. Zrekonstruowany został niezbyt fortunnie, ze zbyt dużą dawką współczesności w latach siedemdziesiątych XX wieku i adoptowany na cele kulturalne.

Dom Opata usytuowano nieopodal zabudowań klasztornych, przy ich południowo wschodnim narożniku. Z klasztorem łączył go kryty krużganek. Pochodzi z połowy XIV wieku i został zbudowany z cegły w układzie wendyjskim. Posiada dwie kondygnacje i piwnicę. Wzniesiony na rzucie prostokąta ulegał wielokrotnej przebudowie. Obecnie mieści bibliotekę.

Z gotyckich zabudowań przyklasztornych i gospodarczych zachowała się jeszcze baszta więzienna stanowiąc relikt systemu fortyfikacji i dalej pełniąca swą pierwotną funkcję, XIV wieczna stodoła z zachowanymi oszkarpowanymi murami.

Położony przy drodze wojewódzkiej nr 120, w centrum miejscowości.

Informacje praktyczne